Teslim tarihini geçirdiğiniz bir iki projeniz kesin olmuştur. “En fazla bir haftaya biter” dediğiniz ve bir haftada bitmeyen işlerinizi düşünün. Peki neden herkes aynı sorundan muzdarip? Aradığınız cevap bilim insanların “planlama yanılgısı” diye adlandırdığı bir zaman yanılsaması.
“Planlama yanılgısı, bir işin bitirilmesi için gereken zamanın kestirilmesinde iyimser önyargıların görülmesi ve gerekli zamanın düşük hesaplanmasıdır.”
-Daniel Kahneman ve Amos Tversky, 1979
Tahmin edebileceğiniz üzere, söz konusu olan sadece zaman maliyeti değil; iyimser önyargıların etkisi tüm maliyetlerde hissedilebilir. Bu noktada planlama yanılgısının daha kapsamlı kuzeni “Kötücül Gizleyen El” devreye giriyor. Ünlü ekonomist Albert O. Hirschman’ın orijinal Gizleyen El kavramının tersine, Kötücül Gizleyen El, öngörülebilir maliyetlerin görülememesi konusunda bir adım önde gidiyor. Bir projeye başlarken potansiyel problemleri kestiremeyip üstüne problem çözme yeteneğinize çok fazla güvenebilirsiniz. Böylelikle projenin kazancına hatta varlığına tehdit oluşturabilecek sorunların gerçek etkisi Kötücül Gizleyen El tarafından gizlenmiş olur. Ve bu gizli etkiler size hem zamansal hem maddi kayıplar olarak geri döner.
Kötücül Gizli El mekanizması işlerken şu iki durum görülebilir:
- Başarı taklidi: Projenizi planlarken daha önce başarılı olmuş ve yaygın kullanılan bir tekniği harfiyen uygulamayı düşünebilirsiniz. Ve bu yüzden projeniz gözünüzde daha kolay görünebilir.
- Her şeyi kapsayan plan: Tüm soruların cevaplandığını ve girişilecek işe dair her şeyi bildiğinizi düşünebilirsiniz. Geriye kalan sadece planın uygulanmasıdır. Böylece projenin her aşaması öngörülür ve kontrol edilebilir gibi gözükebilir.
Birlikte hareket eden Kötücül Gizleyen El ve planlama yanılgısı sizin daha fazla risk üstlenmenize sebep olur. Aslında Hirschman’ın orijinal kavramına göre riskleri alt ettikçe deneyim kazanır ve gelişirsiniz. Ancak veriye göre bu durum gerçek hayatta geçerli değil. Ortalama olarak Gizleyen El’in etkili olduğu projelerin arasında başarılı her projeye karşılık 3,5 adet başarısız proje gözlemleniyor. Ancak bu durumu kontrol altına alıp Gizleyen El’in sizin faydanıza çalışmasını sağlamak elinizde.
Kötücül Gizleyen El’in altında yatan mekanizmalar, bilgisizlik, güdülenmiş düşünce ve güç manipülasyonudur. Öncelikle, bilgisizlikle mücadele etmek için bilgi edinmenizin önündeki engeller kaldırılmalı. Kendinize ve projedeki her üyeye şu soruları sorabilirsiniz: Başlayacağınız işe dair her şeyi biliyor musunuz? Eğer grup projesiyse, ekibin tamamı projenin koşullarının farkında mı? Buradaki kritik nokta, beklenmedik sorunları ve bu sorunların sistematik etkilerini önceden kestirme zorluğunun üstesinden gelebilmek. Veritabanları, tablolar, grafikler ve sayısal tahminler sizin dostunuz, size yardımcı olmalarına izin verin.
Güdülenmiş düşünce ve güç manipülasyonuna gelirsek, birlikte halledilmelerinin daha kolay olduğunu söyleyebiliriz. Normalde, olumlu bakış açısı kasıtsızdır ancak güç manipülasyonu kasıtlıdır. Kendinizin ve diğer ekip üyelerinin kasten riskleri hafife alma ve çözüm bulma olasılığını abartma eğilimlerine dikkat edin. Ayrıca, kaynaklar için rekabet etmenin manevi zarar (moral hazard) doğurduğunu hep göz önünde bulundurun. Güdülenmiş düşünce, düşüncelerinizi bir hedefe yönlendirmek için genellikle faydalı bir araçtır. Ancak, maliyetleri ve riskleri kasten hafife almak ile güdülenmiş düşüncenin arasında ince bir çizgi vardır. Olumlu bakış açısı ve güç arasındaki gri alanda dikkatli ilerlemelisiniz.
Planlama yanılgısını ve Kötücül Gizleyen El’i güçlendiren ana unsurlar yanlış yönlü iyimserlik ve güdümlü düşünceler. Bu iki unsur daha sonra ortaya çıkan problemlere müdahale edildiğinde oluşabilecek sonuçların bile gözden kaçırılmasına sebep olabilir. Ancak, tüm bunlara karşılık alabileceğiniz birçok güçlü önlem mevcut. Fayda-maliyet analizlerinizi iyileştirmekle başlayabilirsiniz. Tahmin bazlı fayda-maliyet analizlerinizi tarafsız teknik önerilerle zenginleştirin. Kurumsal düzeniniz doğru öngörüleri ödüllendirirken hatalı olanları cezalandırmalı. Planlarınızı oluştururken başkalarının fikrine de danışmayı denemelisiniz.
Kötücül Gizleyen El ile planlama yanılgısıyla mücadelede kullanacağınız 5 taktiğiniz şunlar:
- Projedeki herkesin ne zaman nasıl harekete geçeceğini detaylarıyla belirten bir plan yapın; uygulama niyetinin kesin olduğu planlar insanların işin tümüne hakim olmalarını ve olabilecek her sonucu kestirebilmelerini sağlar.
- Benzer planların sonuçlarını referans alın; referans aldığınız projelere göre zaman ihtiyacınızı öngörün.
- İşin tamamı için zaman hesaplaması yapın; işin her adımına ayrı bir zaman hesaplanması yapıldığında size gerekecek tüm süreyi kestiremezsiniz.
- Tüm sorunları tek başınıza altedebileceğinizi düşünmeyin; ekip projelerinde Kötücül Gizleyen El’e karşılık mücadele ekipçe verilir. Tek çalışmalarda her zaman yardım isteyebileceğiniz bir kaynağınız bulunmalı.
- Süregelen ve geçmişe yönelik analiz yapın; gelişmenizi kontrol edin ve hedeflerinizi başarma oranınızı hesaplayın.
Gizleyen El aslında Adam Smith’in Görünmez El kavramına güzel bir gönderme. Yenilikçilik ve yaratıcılık masrafları azaltıp kazançları artırsa da, Kötücül Gizli El’in etkisinin her zaman geçerli olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Yukarıdaki önerileri takip edip kendinize güvenerek işlerinizi yürütün. Böylelikle bilginin ve planlamanın gücüyle herhangi bir yanılgıyı kesinlikle alt edeceksiniz.